اگر کیفیت میان ساخت‌و‌سازهای کشور با الزامات کیفی ساختمان‌ها مورد بررسی قرار گیرد، فاصله زیادی قابل تشخیص است که از عوامل متعددی ناشی می‌شود. امروز وقتی به ساختمان‌های شهری و روستایی نگاه می‌کنیم، علی‌رغم هزینه بالایی که برای تملک یا اسکان، نگهداری و بهره‌برداری از آنها می‌پردازیم، عموماً احساس آسایش، راحتی و اطمینان از ایمنی نمی‌کنیم. مسائلی مانند عدم تامین نور کافی، عدم ارتباط با فضای طبیعی و تناسب با محیط زیست تا مواردی چون انتقال صدا از داخل خانه به مجاورین و بالعکس و مصرف بالای انرژی برای تعادل دما از جمله ایرادات ساختمان‌های امروزی است. تصاویر دوربین‌هایی که هنگام زلزله از داخل ساختمان‌های کشوری مثل ژاپن گرفته شده نشان می‌دهد، تقلای افراد محدود به نگهداشتن لیوان و خودکار و لوازم روی میز است تا بر روی زمین نیافتند، بدون آنکه نگران قرار داشتن زیر سقف باشند. اما در کشور ما به هنگام زلزله افراد تلاش دارند تا از داخل خانه‌ها و زیر سقف‌ها به فضای باز بروند، چرا که از استحکام سرپناه خود هر چند تازه‌ساز هم باشد اطمینان ندارند. اگر به مراحل طراحی و اجرا و نحوه ساخت ساختمان‌ها هم نگاه کنیم، کاستی‌ها و نواقص متعددی وجود دارد که محصول نهایی را در کیفیتی نازل قرار می‌دهد.
عوامل مختلفی در شکل‌گیری ساختمان‌ها به شرح فوق قابل طرح است. مواردی چون ضعف مسائل فنی و اقلیمی آیین‌نامه‌ها، شرایط و ساختار اقتصادی جامعه، عقب‌ماندگی صنعتی و تکنولوژیک، نارسایی نظامات اداری و ضعف مسائل فرهنگی. هر کدام از این عوامل نیازمند دقت نظر و تحلیل و بررسی مفصل است، اما تاکید این نوشتار برروی مسائل فرهنگی و به خصوص رابطه بین علوم مهندسی با علوم انسانی در جامعه است. در کشور ما نه در محیط‌های آموزش و دانشگاه و نه در فضای کاری و صنعت ارتباط مناسبی بین علوم انسانی و علوم مهندسی تبیین نشده است. به لحاظ تاریخی عنوان می‌شود مابین اختراع ماشین بخار در اروپا (1139 ه.ش.) یعنی آغاز انقلاب صنعتی تا تاسیس دارالفنون در ایران (1230 ه.ش.) حدود یک قرن فاصله است و اگر صنعتی شدن غربی محصول یک حرکت و تعامل اجتماعی است که پشت آن تاریخچه، مکتب فکری و فلسفه نهفته است، صنعتی شدن در ایران وارداتی و تقلیدی است. مهندسی امروز در کشور ما جدا افتاده از مفاهیم انسانی گسترش پیدا کرده است. یکی از عوامل اصلی نقص خودروهای داخلی و تصادفات و خسارت‌های مالی و جانی آنها، ضعف کیفی ساختمان‌ها و هزینه‌های گزاف اجرا و نگهداری آنها، عمر کوتاه و کارکرد ناقص اکثر مصنوعات داخلی، عدم توجه و التزام به مفاهیم انسانی در تولید این محصولات است. در کتاب «پنج هزار سال مهندسی ایرانی» به آثار متعددی از انقلاب شهرنشینی تا تاثیرات انقلاب صنعتی غرب در ایران اشاره می‌شود، اما مهندسی امروز ما بی‌ارتباط با تاریخ، فرهنگ و هنر گذشتگان‌مان در جریان است. متاسفانه در دانشکده‌های مهندسی کشور هیچ درس و سرفصلی جهت آشنایی دانشجویان با تاریخ و تمدن ایرانی از جنبه‌های مهندسی تدریس نمی‌شود. همچنین درس و مبحثی وجود ندارد تا به بیان جنبه‌های انسانی و اجتماعی علوم مهندسی و بررسی ریشه‌های فرهنگی آن بپردازد. از اینرو نگاه مهندس ایرانی به صرف دروس معادلات دیفرانسیل و استاتیک و مقاومت مصالح و ... کمّی و متریک است و برخوردی فیزیکی و ماشینی با انسان دارد. چه در جامعه‌ای که حجم ساختمان‌ها و تیراژ ساخت‌وسازها و آمار بالای تولید و تعداد کلنگ‌زدن‌ها و افتتاح‌های نمادین به عنوان یک ارزش تلقی می‌شود و سرمایه و گردش مالی میزان و مبنای موفقیت است، مهندس ایرانی نیز ترجیح می‌دهد که بیشتر با اشیای فیزیکی کار کند تا با انسان‌ها و مفاهیم.
در تحقیقات دانشگاهی انجام‌شده چند سال اخیر در کشور بخشی از ضعف کیفی ساختمان‌ها به ضعف اخلاق مهندسی مرتبط شده است. مهندسی ساختمان طبق «قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان» (مصوب 1374 مجلس) شامل هفت رشته معماری، سازه، تاسیسات برقی، تاسیسات مکانیکی، شهرسازی، نقشه‌برداری و ترافیک است. طبق قانون مذکور، «سازمان نظام مهندسی ساختمان» به منظور تامین مشارکت هرچه وسیع‌تر مهندسان در انتظام امور حرفه‌ای و تحقق اهدافی چون «توسعه و تقویت فرهنگ و ارزش‌های اسلامی در معماری و شهرسازی» و «تامین موجبات رشد و اعتلای مهندسی» تاسیس شده است. با توجه به نتایج تحقیقات در خصوص ضعف کیفیت ساختمان‌ها، وزارت راه و شهرسازی در سال 1395 «نظام‌نامه رفتار حرفه‌اي اخلاقي در مهندسي ساختمان» را به سازمان‌های نظام مهندسی ابلاغ کرد. هرچند ابلاغ نظام‌نامه فوق به جهات شکلی و ماهوی خالی از اشکال نبوده است، چرا اگر در کشورهای توسعه‌یافته برای انجمن‌های مهندسی آیین‌نامه اخلاقی وجود دارد، این آیین‌نامه‌ها برآمده از بطن فعالیت‌های حرفه‌ای و توافقی جمعی میان مهندسان است، نه به صورت دستوری و حاکمیتی، سازمان‌های نظام مهندسی و مهندسان کشور نیز اعتنای چندانی به این نظام‌نامه نداشته‌اند. پیرو اصلاحیه آیین‌نامه اجرایی قانون مذکور (مصوب 1394 هیئت وزیران) بنا بوده است در هر سازمان نظام مهندسی استان، کارگروهی تحت عنوان «کارگروه ترویج و پایش اخلاق حرفه‌ای» تشکیل شود، اما نظر به دلایل پیش‌گفته مبنی بر رویکرد مهندسان نسبت به علوم انسانی، در اکثر استان‌ها اقدامی جهت تشکیل این کارگروه صورت نگرفته است. همچنین است که در توسعه ارزش‌های فرهنگی و اعتلای مهندسی ساختمان نیز علی‌رغم تصویب قانون و تشکیل سازمانی ویژه، توفیقی حاصل نشده است.
دیدگاه خود را بنویسید